Тут Радзімы нашай парог

80 гадоў назад усе грамадзяне Савецкага Саюза з асаблівым хваляваннем і гонарам слухалі паведамленне па радыё:«Войскі 1-га Беларускага фронту ў выніку ўмелага абыходнага манеўру і атакі з фронту сёння, 28 ліпеня, авалодалі абласным цэнтрам Беларусі горадам і крэпасцю Брэст – аператыўна важным чыгуначным вузлом і магутным умацаваным раёнам абароны немцаў на Варшаўскім напрамку».

Падчас Вялікай Айчыннай вайны жыхары гэтага населенага пункта правялі самы працяглы час у акупацыі. Брэст адным з першых прыняў на сябе ўдар 22 чэрвеня 1941 года. Горад быў захоплены практычна адразу, Абарона крэпасці працягвалася каля месяца. Але нават асобныя ачагі супраціўлення не давалі фашыстам спакойнага жыцця. Апошні з воінаў-адзіночак крэпасці – маёр Пётр Гаўрылаў – быў цяжка паранены і узяты ў палон на 32 дзень вайны – 23 ліпеня 1941-га…

Улетку 1944-га Чырвоная армія ў выніку бязлітасных баёў вызваляла адзін населены пункт за іншым. Гітлераўцы супраціўляліся як маглі: да заходніх рубяжоў у раён баявых дзеянняў былі сцягнуты рэшткі 2-й арміі, створаны магутныя ўмацаванні з вялікай колькасцю дотаў, прыкрытыя міннымі палямі і драцянымі загародамі. Нават святую для кожнага беларуса Брэсцкую крэпасць вораг прыстасаваў для сваёй абароны. Аб немагчымасці адступлення з занятых пазіцый казаў і асабіста фюрэр. Між тым, войскі правага крыла 1-га Беларускага фронту пад камандаваннем маршала Савецкага Саюза Канстанціна Ракасоўскага працягвалі наступ у напрамку абласнога цэнтра. 18 ліпеня залпы артылерыйскіх гармат абвясцілі аб пачатку Люблінска-Брэсцкай аперацыі.

«Мы рыхтаваліся да баёў старанна. Складанні плана папярэднічала вялікая праца на мясцовасці. Асабліва на пярэднім краі. Даводзілася ў літаральным сэнсе слова поўзаць на жываце. Вывучэнне мясцовасці і стану варожай абароны пераканала мяне ў тым, што на правым крыле фронту мэтазгодна нанесці два ўдары з розных участкаў... Гэта ішло насуперак з ўсталяваліся поглядам, згодна з якім пры наступе наносіцца адзін галоўны ўдар, для чаго і засяроджваюцца асноўныя сілы і сродкі. Прымаючы некалькі незвычайнае рашэнне, мы ішлі на вядомае распыленне сіл, але ў балотах Палесся іншага выйсця, а дакладней сказаць ‒ іншага шляху да поспеху аперацыі ў нас не было...», – пісаў у сваіх успамінах Канстанцін Ракасоўскі.

70-я армія пад камандаваннем генерал-палкоўніка Васіля Папова, 47-я (камандзір-генерал-лейтэнант Мікалай Гусеў), 8-я (камандзір-генерал-палкоўнік Васіль Чуйкоў), 69-я (камандзір-генерал-лейтэнант Уладзімір Калпакчы) пры падтрымцы 6-й паветранай арміі генерал-лейтэнанта авіяцыі Фёдара Палыніна прарвалі варожую абарону на захад ад Ковеля. На працягу двух дзён савецкія войскі прасунуліся на шырокім фронце і выйшлі да ракі Заходні Буг – Дзяржаўнай мяжы СССР з Польшчай. Асноўныя сілы 1-га Беларускага фронту, імкліва прасоўваліся наперад, абыходзілі Брэст з поўдня і поўначы, тым самым акружаючы засеўшых там гітлераўцаў.

28 ліпеня 1944 года злучэнні 61-й арміі (камандзір – генерал-палкоўнік Павел Бялоў) пры садзейнічанні войскаў 28-й (камандзір – генерал Аляксандр Лучынскі) і 70-й армій, 1-й гвардзейскай конна-механізаванай групы генерал-палкоўніка Ісы Пліева ў выніку ўмелага абыходнага манеўру і атакі з фронту, ліквідавалі акружаную групоўку ворага, пры магутнай падтрымцы артылерыі і авіяцыі штурмам авалодалі горадам. «Наступ, а затым і штурм Брэста і Брэсцкай крэпасці запомніліся мне на ўсё жыццё. Гэта былі гарачыя і незабыўныя дні... Калі мы ўвайшлі ў горад, то на яго месцы знайшлі велізарнае папялішча. На месцы дамоў тырчалі счарнелыя трубы, як змрочныя крыжы на вялізных могілках гітлераўцаў. Вуліцы былі ўсеяныя нямецкімі трупамі, забітыя знявечанымі танкамі, артылерыяй і мінамётамі...», – успамінаў камандзір разведроты 48-й гвардзейскай стралковай дывізіі 28-й арміі Дзмітрый Неўладкава. 28 ліпеня 1944 года Брэст зноў стаў свабодным. Салдаты ўзнялі чырвоны сцяг над крэпасцю, якая тры гады таму першай прыняла на сябе ўдар фашысцкіх полчышчаў.

Толькі на подступах да Брэста праціўнік страціў звыш 3 тыс. салдат і афіцэраў. Было падбіта і спалена 27 нямецкіх танкаў і самаходных гармат, захоплена 6 паравозаў, 240 вагонаў з боепрыпасамі, эшалон з харчаваннем і 30 цыстэрнаў з бензінам. Усебаковую дапамогу савецкім войскам аказвалі партызаны. Яны кантралявалі дарогі, знішчалі адступаючых гітлераўцаў, актыўна вялі разведку, збіралі і перадавалі каштоўныя звесткі. Подзвігі армій складваліся з гераізму асобных байцоў. Так, наводчык 7-й батарэі 31-га гвардзейскага артылерыйскага палка Іван Гураў, быўшы цяжкапараненым, замяніў камандзіра гарматы і паспяхова адлюстроўваў контратакі ворага на занятай разлікам вышыні. За мужнасць і адвагу, праяўленыя ў баях пад Брэстам, яфрэйтару Івану Гураву было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза, яго імем названа адна з вуліц Брэста. А радавы Мікалай Дыяканаў два дні адбіваў контратакі праціўніка спачатку з кулямёта, а потым гранатамі. Пад Брэстам ён знішчыў каля 200 гітлераўцаў і быў таксама ўдастоены звання Героя Савецкага Саюза.

Люблінска-Брэсцкая аперацыя лічыцца адной з самых паспяховых у гады Вялікай Айчыннай. Войскам, якія ўдзельнічалі ў вызваленні горада над Бугам, загадам Вярхоўнага Галоўнакамандуючага была аб'яўлена падзяка. У Маскве дадзены салют 20 артылерыйскімі залпамі з 224 гармат. Асабліва вызначыліся 47 злучэнняў і частак, ім прысвоена ганаровае найменне «Брэсцкіх». Вялікая група салдат і афіцэраў узнагароджаны ордэнамі і медалямі. Больш за дваццаць сталі Героямі Савецкага Саюза. Іх імёнамі названы вуліцы ў Брэсце і вобласці.

 Мікалай Шаўчэнка,
член Беларускага саюза журналістаў