Мінск – наш!

«Цяжкавагавы і суровы, з бранявой вайсковай сталі, ён з гонарам выйшаўшы з баёў, цяпер стаіць на п'едэстале». У цэнтры горада-героя Мінска каля Цэнтральнага Дома афіцэраў узвышаецца ўсталяваны ў 1952 годзе помнік легендарнаму танку Т-34. На вежы баявой машыны – гвардзейскі знак, зорка і нумар Л-145, а на пастаменце надпіс: «Доблесным воінам 4-й гвардзейскай Мінскай Чырванасцяжнай ордэна Суворава II ступені танкавай брыгады 2-га гвардзейскага Тацынскага Чырвонасцяжнага ордэна Суворава II ступені танкавага корпуса, якія ўступілі першымі ў Мінск 3 ліпеня 1944 г. пры вызваленні яго ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў» Літара «Л» на танку пазначае прыналежнасць баявой машыны да танкавай брыгадзе, якой камандаваў гвардыі палкоўнік Алег Аляксандравіч Лосік.

Летам 1944 года войскам 1-га і 3-га Беларускіх франтоў пад камандаваннем генералаў Івана Чарняхоўскага і Канстанціна Ракасоўскага прадпісвалася двухбаковым абыходным манеўрам імкліва выйсці да Мінска, авалодаць горадам і замкнуць акружэнне нямецкіх войскаў, якія адступалі з-пад Магілёва. 1-ы Беларускі фронт выкарыстаў рухомыя войскі, і 2 ліпеня 1-ы гвардзейскі танкавы корпус генерала Міхаіла Панова разам са стралковымі злучэннямі і часткамі заняў Пухавічы. У гэты час рухомая група 2-га Беларускага фронту (камандуючы – генерал Георгій Захараў) пры падтрымцы авіяцыі вызваліла Бялынічы, Беразіно і падышла да чэрвеня. 2-і гвардзейскі танкавы корпус генерала Аляксея Бурдзейнага і 5-я гвардзейская танкавая армія маршала Паўла Ротмістрава 3-га Беларускага фронту хуткімі тэмпамі накіраваліся да Мінска. Поспеху наземных войскаў шмат у чым спрыяла 1-я паветраная армія Героя Савецкага Саюза генерал-палкоўніка Цімафея Хрюкіна. Яе лётчыкі, наносячы бесперапынныя ўдары па варожых пазіцыях і тылах, знішчалі жывую сілу, баявую тэхніку і пераправы.

Такім чынам, імклівае праследаванне ворага (20 – 40 км у суткі) на паралельных маршрутах дазволіла войскам 1-га і 3-га Беларускіх франтоў апярэдзіць выхад немцаў да беларускай сталіцы. Здзяйсняючы рэйд у тыле праціўніка, не ўвязваючыся ў зацяжныя баі, 4-я гвардзейская танкавая Смаленская Чырвонасцяжная брыгада палкоўніка Алега Лосіка, якая ўваходзіла ў 2-й гвардзейскі Тацынскі танкавы корпус генерал-маёра Аляксея Бурдзейнага, апярэдзіла галоўныя сілы адступаючага ворага. Ваенны карэспандэнт газеты «Чырвоная зорка пісьменнік-публіцыст Ілля Эрэнбург у артыкуле«Шлях да Германіі» так апісаў гэтыя баявыя дзеянні: «Цяжкімі ляснымі дарожкамі панесліся да Мінска, абганяючы ворага, танкісты-тацынцы. Партызаны ім паказвалі шлях, будавалі Масты. Палкоўнік Лосік кажа:Ішлі мы там, дзе толькі зайцы ходзяць». Працавалі над дарогай усе – ад байцоў да генерала. У адны суткі прайшлі 120 кіламетраў; выйшлі ў тыл да адступаў немцам: пачалося вялікае пабоішча».

2 ліпеня 1944-га на поўдзень ад Астрашыцкага Гарадка разгарэўся разлютаваны бой, які доўжыўся некалькі гадзін. Гітлераўскія войскі спрабавалі затрымаць прасоўванне нашых войскаў да Мінска. Але часткі 29-га танкавага і 3-га гвардзейскага стралковага карпусоў разбілі праціўніка і вызвалілі населены пункт. Генерал Аляксей Бурдзейны пасля ўспамінаў бітву на рубяжы Каралёў Стан – Гарадзішча – Старына – Волма: «Праціўнік сустрэў нас моцным агнём і падпаліў некалькі танкаў 4-й гвардзейскай танкавай брыгады. Камандзір брыгады палкоўнік Лосік, малады і энергічны афіцэр, прыняў адважнае рашэнне: нягледзячы на велізарную стомленасць танкістаў і ўжо насталую цемру, атакаваць і разграміць праціўніка на гэтым рубяжы і не даць яму магчымасці замацавацца на ўсход ад Мінска. У 23 гадзіны 4-я гвардзейская танкавая брыгада атакавала гітлераўцаў у гарадзішчы і амаль цалкам іх знішчыла. Цяпер дарога на Мінск была адкрыта».

Да сярэдзіны дня перадавыя часці 2-га танкавага корпуса дасягнулі райцэнтра Смалявічы, але сустрэлі моцны агонь варожай артылерыі і танкаў. Да вечара з дапамогай праваднікоў-партызан з брыгады «Разгром» танкісты выйшлі да Жукава Луга, іншых населеных пунктаў і перарэзалі магістральную шашу Масква – Мінск. Перад байцамі былі пастаўленыя канкрэтныя задачы: 4-й танкавай брыгадзе палкоўніка Алега Лосіка – наступаць уздоўж шашы з выхадам у раён абсерваторыі; 25-й (камандуючы – палкоўнік Сямён Булыгін) – дзейнічаць ад вёскі Скураты з выхадам на шашы Лагойск – Мінск. 26-я танкавая брыгада палкоўніка Сцяпана Несцерава атрымала задачу наступаць на поўдзень ад шашы Масква – Мінск уздоўж чыгуначнай лініі і ўварвацца ў сталіцу БССР з боку Сляпянкі

.

У адпаведнасці з загадам было выдзелена пяць баявых машын для правядзення разведкі боем і выяўлення сістэмы абароны праціўніка. Асновай групы быў танкавы ўзвод гвардыі малодшага лейтэнанта Дзмітрыя Фролікава. Ранняй раніцай 3 ліпеня 1944 года танкі на вялікай хуткасці рушылі да горада. У баі на мінскіх вуліцах яны знішчылі дзве зенітныя гарматы, магутную самаходку «Фердынанд», супрацьтанкавую гармату. У эфір сышла радыёграма: "Я – Фролікаў! Знаходжуся на паўночна-ўсходняй ускраіне Мінска! Абарончыя пазіцыі заняты праціўнікам не цалкам. Працягваю выконваць баявую задачу!». Услед за першым танкам у горад уварваліся машыны камандзіраў іншых рот. У Мінск увайшоў 2-і батальён 673-га стралковага палка 220-й стралковай дывізіі. Байцы ачысцілі ад ворага прасторы ад абсерваторыі да Камароўскай (цяпер Якуба Коласа) плошчы, а таксама Будынкі Дома Чырвонай Арміі, Дома ўрада, Чыгуначны вакзал, захапіўшы склады харчавання і ваеннай маёмасці праціўніка.

З боку Лагойска да Мінска рухаўся 3-і гвардзейскі Кацельнікоўскі танкавы корпус генерал-маёра Івана Воўчанкі. На досвітку 3 ліпеня на подступах да сталіцы 25-я гвардзейская танкавая брыгада ўступіла ў бой з гітлераўцамі. 26-я гвардзейская танкавая брыгада, фарсіраваўшы раку Свіслач, вяла баі ў напрамку да цэнтра горада. У сталіцы БССР адважна змагаліся пехацінцы, танкісты, артылерысты, мінамётчыкі, сапёры, сувязісты. Умела кіравалі боем камандзіры злучэнняў і частак 11-й гвардзейскай і 31-й армій, якія ўварваліся ў горад амаль адначасова з танкістамі, а многія з іх – дэсантам на баявых машынах.

Хутка пасля 2-га гвардзейскага танкавага корпуса на паўночную ўскраіну Мінска выйшлі перадавыя часткі 5-й гвардзейскай танкавай арміі маршала Паўла Ротмістрава. Вялікую дапамогу дзеючай арміі аказвалі партызаны і, у прыватнасці, 1-я Мінская партызанская брыгада. Яны не толькі садзейнічалі танкістам у пераадоленні цяжкапраходных лясоў на поўдзень ад аўтамагістралі Барысаў – Мінск, але і дэзарганізоўвалі тыл ворага, наносілі адчувальныя ўдары па яго камунікацыях, ратавалі важныя аб'екты ад знішчэння.

Наступленне Чырвонай Арміі было настолькі імклівым і магутным, што вызваленне Мінска адбылося раней тэрміну, устаноўленага стаўкай Вярхоўнага Галоўнакамандуючага. Яно мела выключнае значэнне для далейшага прасоўвання нашых войскаў.

У адной з залаў Беларускага дзяржаўнага музея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны экспануюцца асабістыя рэчы, узнагароды, дакументы ўдзельнікаў вызвалення Беларусі і яе сталіцы. Тут жа знаходзіцца сцяг, які быў узняты над будынкам тэатра імя Янкі Купалы.  

Подзвіг Дзмітрыя Фролікава увенчаны залатой зоркай Героя Савецкага Саюза. Але вышэйшую ўзнагароду Радзімы яму атрымаць не давялося: малодшы лейтэнант загінуў смерцю храбрых у баі 2 лютага 1945 года і пахаваны ў літоўскім горадзе Кібартай. Яго імем названы вуліцы ў сталіцы Беларусі і Баранавічах. Героі Савецкага Саюза маршал бранятанкавых войскаў Алег Лосік і генерал-палкоўнік Аляксей Бурдзейны сталі ганаровымі грамадзянамі Мінска. Аляксей Сямёнавіч пастаянна ўдзельнічаў у святочных мерапрыемствах. Менавіта яму выпаў гонар 3 ліпеня 1961 года запаліць Вечны агонь ля абеліска Перамогі ў Мінску.

Мікалай Шаўчэнка,
член Беларускага саюза журналістаў